Bệnh cầu trùng trên gà: Nguyên nhân, triệu chứng, cách phòng và điều trị hiệu quả.

Bệnh cầu trùng trên gà (hay còn gọi là Coccidiosis) là một trong những bệnh ký sinh trùng phổ biến nhất trong chăn nuôi gà, đặc biệt ở các trang trại nuôi trên nền chuồng hoặc thả vườn. Bệnh không gây tỷ lệ tử vong cao như các bệnh truyền nhiễm khác, nhưng lại dẫn đến thiệt hại kinh tế nghiêm trọng do gà chậm lớn, giảm sức đề kháng và dễ mắc các bệnh khác như E.coli hay viêm ruột hoại tử. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ cung cấp thông tin chi tiết, dễ hiểu về bệnh cầu trùng trên gà, từ nguyên nhân, triệu chứng đến cách phòng và điều trị hiệu quả, giúp bà con chăn nuôi bảo vệ đàn gà và tăng năng suất.

1. Bệnh Cầu Trùng Trên Gà Là Gì?

Bệnh cầu trùng ở gà là một bệnh ký sinh trùng truyền nhiễm do các loài Eimeria spp. gây ra, chủ yếu là Eimeria tenella (ký sinh ở manh tràng) và Eimeria necatrix (ký sinh ở ruột non). Có ít nhất 9 loài Eimeria được ghi nhận gây bệnh trên gà, nhưng E. tenella và E. necatrix là hai loài nguy hiểm nhất, gây tổn thương nghiêm trọng ở đường tiêu hóa.

Bệnh thường xảy ra ở gà từ 2-8 tuần tuổi, đặc biệt là gà con từ 10-30 ngày tuổi, và phổ biến trong điều kiện môi trường ẩm ướt, chuồng trại kém vệ sinh. Noãn nang cầu trùng (oocysts) có thể tồn tại dai dẳng trong môi trường, lây lan qua thức ăn, nước uống, phân gà hoặc các vật dụng chăn nuôi.

Tác hại của bệnh:

• Gà còi cọc, chậm lớn, giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng.
• Giảm sức đề kháng, dễ mắc các bệnh kế phát như E.coli, viêm ruột hoại tử.
• Gây thiệt hại kinh tế do tăng chi phí thức ăn, thuốc thú y và giảm năng suất trứng hoặc thịt.

2. Triệu Chứng Bệnh Cầu Trùng Trên Gà

Bệnh cầu trùng ở gà được chia thành hai thể chính: thể cấp tính và thể mãn tính, với các triệu chứng khác nhau tùy thuộc vào vị trí ký sinh (manh tràng hoặc ruột non).

Thể cấp tính

• Gà ủ rũ, bỏ ăn hoặc ăn ít, đứng tụm lại, xù lông, xệ cánh.
• Tiêu chảy phân máu: Phân có màu đỏ tươi, nâu đỏ hoặc sáp (phân cà phê sữa, phân đen), đặc biệt ở cầu trùng manh tràng do E. tenella.
• Gà uống nước nhiều, mào và tích nhợt nhạt do thiếu máu.
• Gà di chuyển khó khăn, có thể quỵ xuống hoặc chết sau các cơn co giật.
• Bệnh tích khi mổ khám:
  • Manh tràng căng phồng, chứa máu tươi hoặc hoại tử từng mảng đen.
  • Ruột non phình to, niêm mạc dày, có dịch nhầy màu cam hoặc lẫn máu.

Thể mãn tính

• Gà gầy ốm, chậm lớn, lông xù.
• Tiêu chảy thất thường, phân sáp màu vàng, nâu hoặc đen.
• Giảm sản lượng trứng ở gà đẻ.
• Tổn thương niêm mạc ruột kéo dài, giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng.

Lưu ý: Gà từ 3-7 tuần tuổi dễ mắc thể cấp tính, còn gà giò hoặc gà trưởng thành dễ mắc thể mãn tính. Bệnh thường bùng phát mạnh vào mùa mưa, khi độ ẩm cao (>70%) và nhiệt độ từ 21-32°C.

3. Nguyên Nhân Gây Bệnh Cầu Trùng Trên Gà

Bệnh cầu trùng trên gà do ký sinh trùng đơn bào Eimeria gây ra, với vòng đời phức tạp bao gồm giai đoạn sinh sản hữu tính và vô tính. Các nguyên nhân chính bao gồm:

• Nguồn lây:
  • Gà bệnh hoặc gà mang mầm bệnh thải noãn nang cầu trùng qua phân, làm ô nhiễm thức ăn, nước uống, chất độn chuồng.
  • Côn trùng, chuột, chim hoang dã hoặc dụng cụ chăn nuôi cũng là nguồn lây lan gián tiếp.
• Điều kiện môi trường:
  • Chuồng trại ẩm ướt, kém thông thoáng, chất độn chuồng không được thay thường xuyên.
  • Mật độ nuôi dày, vệ sinh kém, tạo điều kiện cho noãn nang cầu trùng phát triển.
• Yếu tố khác:
  • Gà con có sức đề kháng yếu, dễ nhiễm bệnh.
  • Thay đổi thời tiết, đặc biệt vào mùa mưa, làm tăng nguy cơ bùng phát bệnh.

4. Cách Phòng Bệnh Cầu Trùng Trên Gà Hiệu Quả

Phòng bệnh cầu trùng là yếu tố then chốt để giảm thiệt hại kinh tế. Dưới đây là các biện pháp phòng bệnh hiệu quả:

4.1. Vệ sinh chuồng trại và an toàn sinh học

• Giữ chuồng trại khô ráo, thông thoáng: Sử dụng chất độn chuồng hút ẩm (như trấu, mùn cưa) và thay định kỳ.
• Vệ sinh định kỳ: Sát trùng chuồng trại bằng các chất như BIO-GUARD, BIODINE, Han-IODINE, hoặc dung dịch xút 5% (1 lít/4m²) để tiêu diệt noãn nang cầu trùng.
• Rắc vôi bột: Tạo vành đai vôi bột dày 1-2cm quanh chuồng để ngăn mầm bệnh từ bên ngoài.
• Nuôi trên lồng sắt: Hạn chế tiếp xúc của gà với phân và chất độn chuồng, giảm nguy cơ lây nhiễm.
• Ủ phân gà: Trộn phân với vôi bột trước khi sử dụng làm phân bón để diệt mầm bệnh.

4.2. Sử dụng vaccine phòng bệnh

• Vaccine cầu trùng như SCOCVAC 3, SCOCVAC 4, hoặc Livacox được sử dụng cho gà từ 1-5 ngày tuổi bằng cách nhỏ trực tiếp, trộn vào thức ăn hoặc nước uống.
• Vaccine nhược độc giúp gà tạo miễn dịch suốt đời, là phương pháp phòng bệnh hiệu quả và tiết kiệm chi phí.

4.3. Bổ sung thuốc phòng bệnh

• Trộn thuốc kháng cầu trùng vào thức ăn hoặc nước uống, ví dụ: COXZURIL 2.5%, Amprolium, Five-Anticoc, Hado-Coccid (liều lượng theo hướng dẫn).
• Sử dụng định kỳ (2-3 tháng/lần) và luân phiên các loại thuốc để tránh hiện tượng kháng thuốc.

4.4. Tăng sức đề kháng cho gà

• Bổ sung vitamin B-Complex, vitamin K, ADE, hoặc các chất điện giải như Five-Gluco K&C, Hado-LacEnzym để tăng khả năng hấp thụ dinh dưỡng và sức đề kháng.
• Đảm bảo thức ăn, nước uống sạch, không nhiễm mầm bệnh.

5. Cách Điều Trị Bệnh Cầu Trùng Trên Gà

Khi phát hiện gà có dấu hiệu bệnh cầu trùng, cần điều trị ngay để tránh lây lan và giảm thiệt hại. Dưới đây là các phác đồ điều trị hiệu quả:

5.1. Sử dụng thuốc đặc trị

• Thuốc kháng cầu trùng:
  • Toltrazuril (liều 1ml/5 lít nước hoặc 1ml/20kg thể trọng, dùng liên tục 2-3 ngày).
  • Amprolium (36mg/kg thể trọng, trộn vào thức ăn).
  • Mebi-Cox 2.5%, Mebi-Cox 5%, ICO-BERCOC, ICO-ANTIZOA (liều 1ml/3-5kg thể trọng/ngày, dùng 3-5 ngày).
• Kết hợp kháng sinh: Do cầu trùng dễ ghép với E.coli hoặc viêm ruột hoại tử, có thể sử dụng Neomycin, Mono sunfadiazin hoặc Diclacox để điều trị đồng thời.
• Lưu ý: Luân phiên thuốc sau mỗi đợt điều trị (2-3 tháng) để tránh kháng thuốc. Điều trị liên tục 5 ngày, nghỉ 2-3 ngày, sau đó lặp lại nếu cần.

5.2. Chăm sóc và quản lý

• Thay chất độn chuồng thường xuyên trong quá trình điều trị để gà không tiếp xúc với phân cũ.
• Bổ sung chất điện giải, vitamin K, và B-Complex để phục hồi sức khỏe và giảm thiếu máu.
• Cách ly gà bệnh, vệ sinh máng ăn, máng uống để ngăn lây lan.

6. Lưu Ý Khi Phòng và Điều Trị Bệnh Cầu Trùng

• Phát hiện sớm: Quan sát kỹ đàn gà, đặc biệt khi thấy dấu hiệu tiêu chảy phân máu hoặc gà ủ rũ, cần kiểm tra ngay.
• Kết hợp các biện pháp: Phòng bệnh bằng vaccine và vệ sinh chuồng trại là cách tiết kiệm chi phí và hiệu quả nhất.
• Theo dõi sau điều trị: Tổn thương niêm mạc ruột có thể kéo dài đến 2 tháng sau khi gà khỏi bệnh, cần tiếp tục bổ sung dinh dưỡng để phục hồi.
• Tham khảo ý kiến chuyên gia: Liên hệ bác sĩ thú y hoặc các công ty thuốc thú y uy tín (như Mebipha, Viet Anh Viavet) để được tư vấn phác đồ phù hợp.

7. Kết Luận

Bệnh cầu trùng trên gà là một thách thức lớn trong chăn nuôi, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu bà con áp dụng đúng các biện pháp phòng và điều trị. Việc giữ chuồng trại sạch sẽ, sử dụng vaccine, bổ sung thuốc phòng bệnh và điều trị kịp thời sẽ giúp giảm thiểu thiệt hại kinh tế, bảo vệ đàn gà khỏe mạnh và nâng cao năng suất. Nếu bạn cần thêm thông tin hoặc tư vấn về cách phòng trị bệnh cầu trùng ở gà, hãy liên hệ với các chuyên gia thú y hoặc tham khảo thêm tại các nguồn uy tín